Door Per-Ivar Kloen en Arjan van der Meij
Op maandagavond 25 april stapten uw global educators op het vliegtuig van Amsterdam naar Billund. Om twintig minuten taxiën en vijftig minuten vliegen later te landen op het vliegveld van LEGOland, Billund in Denemarken. Geen paspoort hebben we hoeven tonen en na vijf minuten zaten we in de auto bij Mads, onze meer dan geweldige viking-host die ons vlot naar Vejle bracht, de eerste stop van onze nieuwe #makered buitenlandreis. Op uitnodiging van de municipalities (grote gemeentes) Aarhus, Silkeborg en Vejle zijn we aanwezig op de FABlearn@school conferentie. Deze is op donderdag 28 april in Silkeborg en in aanloop daar naartoe heeft Mads een zeer uitgebreid en inspirerend programma samengesteld.
Na het prima ontbijt werden we om half negen opgehaald door Mads. We hebben een druk programma vandaag waar we twee scholen bezoeken, op het gemeentehuis lunchen, en daarna naar de middag doorbrengen in de Spinderihallerne, het creatieve broeinest van Vejle. De eerste school die we bezoeken is Søndermarksskolen. Mads heeft speciaal voor ons een route gekozen over de steilste weg van de stad. Een echte kuitenbijter zouden we in Nederland zeggen. De school ziet er meteen al uit als een school maar dan zonder de fietsen zoals je die bij ons ziet. Na de rit snappen we direct waarom. We lopen de school binnen en ook hier herkennen we het direct, dit is een school. We worden opgewacht door Marianne Iwersen, de directrice van de school. In haar ruime kamer kregen we, middels een speciaal in het Engels gemaakte presentatie, eerst de ins en outs van het Deense onderwijs te horen. Er is net een grote vernieuwing geweest:
- De scheiding tussen kinderopvang en basisschool is verdwenen.
- Leraren zijn verplicht de hele dag beschikbaar zijn en hun werk op school doen en niet thuis. Tegelijkertijd is vastgesteld dat een docent 100 uur per jaar ongeveer, meer moet weken. Dat is dus tussen de twee en tweeënhalf uur meer per week.
- Er is ruimte gekomen om als school je onderwijs meer vorm te geven.
“Mmm…” hoorde ik mezelf denken, dat komt me bekend voor. Ze vertelt dat de vernieuwing een zegen en een vloek is. Er is op deze school ervoor gekozen om meer in thema’s te werken (eigenlijk de gehele middag) en door dat werken in thema’s zijn docenten veel flexibeler geworden in hun houding. Er is veel meer mogelijk en de leerlingen profiteren daarvan. Daar staat tegenover dat de invoering van de vernieuwing zonder faciliteiten is gegaan voor de leraren; sterker nog, er moest meer worden gewerkt. Er is dus ook meer uitval onder de docenten gekomen na de vernieuwing.
Waar de vakken proberen steeds meer overlap te vinden loopt er nog een opvallende scheiding door de school: vakinhoud en pedagogiek. Het is natuurlijk niet strikt gescheiden maar er zijn aparte pedagogen in dienst die met klassen werken aan samenwerken, pesten, cultuurverschillen. Dit krijgt aparte aandacht van deze docenten die op gemeentelijk niveau daarin worden ondersteund. Dit loopt naast de lessen van de vakdocenten en in de thema lessen werken deze docenten samen met een klas. Een interessant idee. We hebben het even nagevraagd en in salariëring lopen de pedagogen wel achter op de leraren.
De directrice vertelde dat ze een jaar of anderhalf geleden met de bouwinspecteur van de gemeente door de school liep en aan hem of haar vertelde dat de sciencelokalen wel een opknapbeurt konden gebruiken. Oud en niet meer van deze tijd, Daar hoorde ze niets meer van totdat ze op een dag smsjes kreeg van haar personeelsleden die in de krant lazen dat de school drie miljoen Deense Kronen zou krijgen (€400.000) uit een potje van 10 miljoen. Drie miljoen voor nieuwe Sciencelokalen en een FABlab. Ze wist niet wat dat was, een FABlab.
Er zijn verschillen maar ook zeker overeenkomsten. Zo was het voor de directrice best lastig om een aantal docenten te vinden die in het ontwerpen en bedenken van zo’n nieuwe vleugel een uitdaging zien maar na enig gehakketak lukte dit en zijn ze gaan onderzoeken (wat is een FABlab?), praten, ontwerpen en uiteindelijk bouwen. En sinds een maand is het min of meer klaar. Het heeft een miljoen meer gekost dan de drie miljoen Deens Kronen maar dat geld is op een of andere wijze ook gevonden.
Opvallend is het dat dit niet betekent dat het meteen in gebruik wordt genomen. De docenten krijgen van de directie rustig de tijd om het allemaal in te regelen, de lokale in te richten, het uit te proberen etc. De eerste lessen in de nieuwe ruimtes zijn ingepland voor de herfst van dit jaar.

De sciencelokalen zijn mooi ingericht en ontworpen. De subtiele, lichte Scandinavische vormgeving is heel duidelijk. En wat aardig is, voor ons, docenten va de Populier is dat ze, net als wij beschikken over een enorme hoeveelheid opgezette dieren en drie op sterk water. En die staan overal door de gehele scienceruimte heen.
Het FABlab-gedeelte zagen we op het laatst. En dat is prachtig! René, de verantwoordelijke docent die ons ook zeer uitgebreid rondleidde, heeft met zijn team een geweldige ruimte bedacht. Bij het diner ’s avond spraken we hem er nog even over en hoorden we hoe dit tot stand kwam. Elke vrijdag kwamen vijf docenten waaronder René en drie van zijn collega’s van zijn school en een docent van een andere school bij elkaar in de voornoemde Spinderihallerne om te spreken over Maakonderwijs en de inrichting van het FABlab. Daarvoor werd dus tijd vrijgemaakt. En dat betaalt zich uit. Een aantal opvallende zaken in dit FABlab:
Alle materialen die de leerlingen kunnen gebruiken zijn zichtbaar. Dit nodigt enorm uit om ermee aan de slag te gaan.
- Ook kleine materialen worden uitgebreid getoond in potjes.
- Het uitzicht vanuit het raam is prachtig: een bos. Marianne zei; “Ik kan niet wachten to de bomen weer groen zijn. Dat moet er geweldig uitzien met het groen op de vloer.”
- Vanzelfsprekend is er in Denemarken LEGO voorhanden. De officiële wedstrijdtafel is hier gewoon op de grond gemaakt met linoleum.
- Er is een “papierlab” dat is ingericht door de kunstdocent.
- Alles is enorm kleurrijk en ruim opgezet. Scandinavian style.
- Er is een soort ontwerp/overleg lokaal. Een vierde van dit lokaal wordt ingenomen door een soort zandbak zonder zand maar met in plaats van zand, LEGO. Bijeen verzameld door het goedkoop op Marktplaats (de Deense versie dan) te kopen.
- Er is ook een ruimte met een soort podium waar leerlingen hun producten kunne laten zien of hun ideeën kunnen pitchen.
- Er zijn ook fijne afgesloten overlegruimtes voor leerlingen die wat meer rust nodig hebben voor hun project of omdat ze dat sowieso nodig hebben.
- De enige onhandigheid in het design die we konden zien was dat er geen afgesloten stofruimte (ruimte waar je schuurt, zaagt etc en waar dus veel stof vrijkomt) is gemaakt. Computers kunnen slecht tegen stof en de lasercutter (die binnenkort komt) kan er zelfs door in brand vliegen.
Conclusie: een geweldige ruimte die met veel liefde en deskundigheid in elkaar is gezet. Prachtig!

Mads reed ons daarna via het voormalig ghetto (een achterstandswijk die er nog best aardig uitzag) naar de “municipalitycenter”, het gemeentehuis om te lunchen. Wat ons enorm opviel eigenlijk al vanaf het gezin is de enorme gemeenschapszin. Mads is een gemeenteambtenaar die een graag gezien gast is op de scholen. Hij kent de schoolleiders maar ook de docenten. Het project waarvoor wij hier ook zijn is ook ene schoolvoorbeeld van gemeenschapszin en verstandig samenwerken. Scholen, de gemeente, FABlabs en de universiteit zijn allemaal gelijkwaardige partners die elkaar goed kennen en elkaar regelmatig zien. De waardering over en weer is enorm. Beiden zeiden we tegen elkaar dat we daar graag wat van zouden zien in Nederland. Eenregio als Den Haag/Delft zou dit moeten kunnen oppakken. Ook in het gemeentehuis is de waardering en het vertrouwen in elkaar goed zichtbaar en voelbaar. De gangen waar de verschillende afdelingen zitten worden ingericht door de mensen van de afdelingen. Zo is de IT-afdeling die normaal gesproken ook hier vrij saai is, aangekleed met allerhande prachtige, grote foto’s die zeer inspirerend zijn. Er is sowieso heel veel heel mooie kunst te zien. Ondertussen zijn de gesprekken die we hebben met Mads en ook met zijn collega’s zeer levendig.
Na weer een korte rit komen we aan bij de tweede school van vandaag, Kirkebakkeskolen. Het ligt prachtig op een heuvel met uitzicht over het fjord. De Denen zelf lijken er onbewogen door maar op ons maakte het indruk. De natuur lijkt haast wel vervlochten met deze stad. Wat een heerlijke plek om een school neer te zetten.

Het schoolgebouw oogt wat moderner dan het vorige en alles lijkt erg verzorgd. Bij binnenkomst zien we een bordje dat de schoenen uit moeten. “Only on bad days, but today it’s a good day.” zei Mads. We houden onze schoenen aan en als snel voelen we ons ongemakkelijk. Alle leerlingen lopen op sokken! Gelukkig werden we snel afgeleid door het prachtige werk aan de muren. Allemaal gemaakt door leerlingen. Het vormt een mooi contrast met de moderne inrichting van de school. Het deed ons denken aan High Tech High. Daar zijn we ook geweest in 2014. Klik hier voor het verslag over dát bezoek. We kregen het vermoeden dat hier wel eens hele mooie dingen gebeuren. Na een kop koffie gehaald te hebben in de ruime personeelskamer lopen we naar het FabLab van de school. Deze bevindt zich in de kelder. We kunnen nog net een experiment met een blik aan een parachute ontwijken voordat we de ruimte binnenstappen. Wat een heerlijke school!
We stappen het FabLab van de school binnen. We zijn stil. De ruimte zoemt van bedrijvigheid en het ademt maken uit door al haar poriën. Een adembenemend schouwspel en we zijn al best wat gewend. De ruimte is mooi, slim en praktisch. Het zit vol met kleine, slimme ideeën. De mooiste is misschien wel de “Mislukkingenboom.”, “The failure tree.“. Hier knoop je een product of symbool aan een tak die een belangrijke mislukking symboliseert. “The only way to get better at something is to fail a lot, so we celebrate them.” zei Julie (15), één van de leerlingen die ons begeleidt. We waren direct ingepakt door deze wijsheid maar ze gaat verder. “This place is about a mindset.” We weten niet wat we horen. Met veel praten en proberen zijn we nog maar net tot dezelfde conclusie gekomen. Ik knipoog naar Mads. Hij snapt het direct, dit is de kern.

Hierna nemen twee andere leerlingen, Johanne en Marie-Louise (beiden ook 15), het stokje van Julie moeiteloos over en spugen de ene wijsheid naar de andere er moeiteloos in feilloos Engels uit. “For helvede“, wat zijn die meiden goed! Onze minister-president zou jaloers zijn. We worden verder rondgeleid en ze vertellen ronduit over het werk dat ze hebben gedaan. De dames hebben deze plek helpen creëren samen met hun docent Anders. Ze hebben een trainingssystem opgezet voor jongere leerlingen en handleidingen geschreven voor de apparatuur in het FabLab. Deze ruimte is net zoveel van hen als die van hun docent is.
Die apparatuur mag er overigens zijn. Een geweldige uitrusting! Ze hebben het hier allemaal en ook hier is het werkpaard de lasercutter. Die loeit continue gedurende ons hele bezoek. Ondertussen blijft Anders rustig werken met de andere leerlingen. Drie verschillende leeftijden werken hier door elkaar, helpen elkaar. Een prachtig beeld. Heel even komt Anders naar voren en breekt in ons gesprek in. Op zijn teleloon laat hij een foto zien. Eén van de FabLab leerlingen, Frederikke heeft twee belangrijke prijzen gewonnen bij een landelijke wetenschapswedstrijd. In het totaal 25.000 kronen (€3500), iedereen is razend enthousiast (klik hier voor een verslag in het Deens). Ik denk dat zonder dit bericht Anders ons niet had gestoord. Hij heeft daar gelijk in want het kan niet krachtiger dan je leerlingen het verhaal laten vertellen. Wat een vertrouwen, wat een vakman!
Mads waarschuwt ons, we moeten gaan. Het kost ons moeite om weg te komen. Ik blijft nog met de meiden in de machineruimte hangen en bevraag ze over de toekomst. Het is duidelijk dat de ervaringen in de Lab hun kijk heeft veranderd. Stuk voor stuk zijn ze verdrietig na dit jaar de school te verlaten.
We moeten gaan en bij de deur zien we een laatste project van de leerlingen. Een Hall of Fame gemaakt met verschillende jaarlagen van de school. Op deze manier weten alle nieuwe leerlingen gelijk dat dit een bijzondere plek is. Ik knik om deze laatste wijsheid in ontvangst te nemen.
We komen iets te laat aan bij de Spinderihallerne. Over deze plek kan je een hele eigen blogpost schrijven. De kortste versie is dat het de cumulatie is van de gemeenschapszin die we hier vinden om een creatief ecosysteem te maken. Een creatief broeinest waar kinderen, docenten, ondernemers en gemeente elkaar ontmoeten. Elke gemeente in Nederland zou dit moeten hebben. Ga eens kijken hoe ze het hier doen!
We zijn hier om drie praatjes te horen. Ralph Hauwert vertelt over zijn ervaringen met het ontwikkelen van opensource software (Papervision3D) en de grote boze wereld. Een goed en eerlijk verhaal waarbij Ralph altijd kijkt naar zijn eigen rol. Knap dat je dat kan wanneer bijvoorbeeld iemand jouw idee pikt. “Wanneer ik tien jaar terug kijk denk ik, wat een idioot was ik toen. Ik snapte toen veel nog niet wat ik nu wel snap. Waarschijnlijk praat ik over tien jaar weer zo. Ik ben een idioot.” Het was een verfrissende kijk.
Hierna was Peter Troxler. Een aantal van jullie zullen hem kennen. Hij werkt in Rotterdam een doet onderzoek naar o.a digital fabrication en ook Maker Education. Hij was vandaag onze gids in de rechten/copyright jungle. Naast een historisch perspectief kregen we ook beelden voor de toekomst mee. Het is een veld dat in beweging is.
Tot slot sprak er een mevrouw van patentbureau. Het ging al snel over geld verdienen en dat is een ingewikkeld onderwerp als het over Makers gaat. Makers delen graag.
We kregen nog een rondleiding door de rest van het gebouw. Hier is kantoorruimte te huur. Niet iedereen mag dit. Er moet een link zijn met kinderen en de beheerder, Kathrine, let er scherp op dat de bedrijfjes die er zitten elkaar kunnen aanvullen wat betreft vaardigheden en kennis. Het gebouw, de oude stoommachinekamer van de spinnerij is zeer fotogeniek. We lopen nog even snel door de mooie oude loods met heel veel startups bij elkaar. Een zeer open plek waar je kunt voorstellen dat er veel samengewerkt wordt. Dit wordt bevestigd door Mads, in het aanpalende café worden heel veel zaken gedaan.
Na alvast wat te hebben opgeschreven over deze enerverende dag voor dit blog, gaan we naar het restaurant waar dineren met Mads en twee zet inspirerende en vrolijke Maker Educators. René Carstensen Winther van de Søndermarksskolen die we ’s ochtend hebben ontmoet en Johannes van Roest Dahl die we zal eens eerder zagen toen de vijftig Denen onze school bezochten (klik hier voor het verslag van die bijeenkomst) en die een Nederlandse moeder heeft zodat we nog wat Nederlands met hem kunnen spreken. Een mooie avond was het!
Wat een dag! Morgen weer zo een? Graag!
GAAF!!
Wat n heerlijke omschrijving van twee mooie plekken waar denk ik inspirerend onderwijs wordt gegeven. Mooie bloemen aan de failure tree! En brede en bescheiden glimlachen bij de leerlingen.