Pas hoorde ik iemand roepen dat we de leerlingen in het onderwijs niet echt zien. Nu gebeurt het wel vaker dat mensen vanaf de zijlijn een beeld hebben wat niet overeenkomt met wat onderwijs werkelijk is. Het is een systeem van groepen, niet van individuen. Al doet natuurlijk iedereen in het onderwijs haar of zijn best om de mens EN de leerling te zien.
Maar toen ineens zag ik mezelf weer in de klas!
Hoe had ik het gevonden wanneer ik telkens gezien zou zijn? Er zijn best momenten geweest waar een docent mij heeft gezien als leerling en soms voor meer dan een leerling. Maar voor het grootse deel heb ik me schuil gehouden in de groep. En om eerlijk te zijn vond ik dat heerlijk! De groep bood mij een zekere luwte.
Ik wilde helemaal niet gezien worden!
Het opereren in de luwte van de klas paste mij heel goed. Bij veel vakken vond ik de uitleg wel interessant waarna ik in mijn eigen wereld over de stof nadacht. Of niet als het me niet kon boeien. Ook dan vond ik de luwte van de klas heerlijk. Soms moet je even iets zichtbaars doen, een toets, een verslag, maar minder interessante vakken waren dragelijk door de luwte.
Hoe zou ik gereageerd hebben op een systeem als magister?
Die vraag kwam ook al snel naar boven. Als leerling heb ik gebruik gemaakt van de vertraging tussen school en thuis. Zeker als het om cijfers gaat. Ook dat was in de jaren tachtig gebruik, die vertraging. Van die luwte heb ik optimaal gebruik gemaakt. Tot wanhoop van mijn mentoren en in mindere mate, mijn ouders. Leerlingen van nu zijn vaak zo ontzettend zichtbaar. Je moeder weet je cijfers eerder dan jij. Ik geef het je te doen. Nul luwte.
Het leren zichtbaar maken!
Dat is iets wat ik in mijn lessen steeds meer probeer te doen. Lees deze post van Tom Sherrington maar eens. Daar hoort wel een bepaalde cultuur bij. Eentje van samen aan het werk om ergens te komen. Eentje van het delen van ideeën, niet van juiste antwoorden. Laat ik het een procesgerichte cultuur noemen. Zodra het opbrengstgericht wordt haken leerlingen snel af. Ze worden het zat wanneer je ze telkens confronteert met hun leren en vorderingen. Toen bedacht ik me dat ik met veel formatief toetsen en het toepassen van leerstrategieën de luwte deels voor ze ophef. Te lang en te vaak een spotlicht op je krijgen als leerling maakt dat je niet aan verwerken van de stof toekomt. Teveel dressuur, te weinig eigenheid.
Luwte voor de leerling!
Misschien ben ik daarom wel zo enthousiast over maakprojecten in de breedste zin denkbaar. Het is een vorm van kennis toepassen. Ik denk dat het voor veel leerlingen een luwte geeft die ze steeds minder hebben. Thuis niet (app van je ouders: waar ben je?), onder vrienden niet (alles op Insta!) en op school niet (magister, formatief toetsen). Echt een beetje luwte voor jezelf. Je moet met zo’n maakproject leerlingen wel kennis en vaardigheden meegeven maar daarna zijn ze even alleen met hun eigen gedachten. Je hebt even de ruimte om ‘domme’ fouten te maken. Om je af te vragen hoe moet ik dit eigelijk doen? Het echt gebruiken van je kennis. Om dingen uit te proberen. Om jezelf vragen te stellen om verder te komen. Of om gewoon even weg te dromen. Niet zelden komt de eigenheid van leerlingen dan pas bovendrijven. Door als leraar even weg te stappen. Door ze juist even NIET te zien.
Hoe vaak stap jij weg en geef je leerlingen de ruimte om in de luwte van je klaslokaal te opereren?
Laast had ik het voorrecht om met Astrid Poot een lange treinreis te maken. Ik vertelde haar over dit idee. Het resoneerde direct. Ze vertelde o.a. dat Pedro de Bruyckere al eerder had geschreven over waarom het digitaal vastleggen van het leerproces misschien wel problematisch is. Er is natuurlijk een helder privacy probleem maar we zagen ook gelijk het probleem van het ontbreken van luwte. We zijn in het gesprek samen met dit begrip aan de slag gegaan en het bleek heel hanteerbaar. Ook in gesprek met collega’s kwamen we tot dezelfde conclusie. Misschien is er in een tijd waarbij zoveel van jezelf zichtbaar is wel extra veel behoefte aan luwte. Waarbij een schoolsysteem met groepen luwte biedt tegen de individualisering van onze maatschappij. Vandaar dat ik het nu met jullie deel.
Gun je leerlingen wat luwte.
Mooooooi!
Dank je!
De vrijwel permanente zichtbaarheid van kinderen (leerlingen) is inderdaad een probleem. Hebben ze nog wel eigen ruimte waarin niet de blik van de ander (de opvoeder/leraar of de medeleerlingen) op hen rust en waar ze dingen kunnen uitproberen zonder dat het meteen “meetelt”? Het geven van (meer) ruimte of ‘luwte’ aan kinderen vraagt van de leraar twee dingen: vertrouwen en geduld. Vertrouwen omdat ze zich een tijdje aan jouw controle onttrekken en geduld omdat er best een kans is dat ze (anders wanneer ze onder jouw leiding werken) niet de snelste weg van A naar B zullen afleggen. Geduld betekent: je realiseren dat de snelste weg niet altijd de mooiste of de interessantste weg.
Nog op een andere manier lijkt ‘luwte’ me een belangrijk begrip: het hele onderwijssysteem en individuele scholen staan onder zo’n politieke en maatschappelijke druk dat die als een deken over alles wat ze doen en laten heen lijkt te liggen. Ik pleit ervoor dat scholen veel meer dan nu het geval is in de ‘luwte’ worden gelaten, dat ze wat los komen van de politieke, economische en beleidsmatige druk waar ze nu ongelooflijk veel energie aan kwijt zijn, wat niet bijdraagt aan de primaire professionele taak: kinderen en jongeren laten kennismaken met de wereld en hen mogelijkheden bieden zich daaraan te vormen.
Ik heb ervaren (gezien, gehoord, gevoeld) dat de fabklas een ruimte is waar met deze ideeën wordt geëxperimenteerd en op een prachtige manier! Wat zou het mooi zijn als meer daarvan doordrong tot het reguliere onderwijs.
Wat een fijne en uitgebreide reactie Joop. Dank je!
Ik heb met opzet luwte gekozen omdat het juist uit het gezichtsveld van de leraar is. Daar is inderdaad vertrouwen voor nodig. Bij ruimte voelt het voor mij nog teveel als een plek waar de invloed van de leraar aanwezig is. Het is maar een woord natuurlijk.
Je hebt gelijk dat we als school in het algemeen ook niet zoveel luwte meer kennen. Dat had ik me nog niet zo bedacht. Hoe we dat voor elkaar krijgen vind ik best een puzzel en de FABklas is zeker een bruikbare plek om ideeën te testen en ervaringen op te doen. Daar heb ik behoorlijk veel van geleerd. Het is gewoon een hele fijne plek waar leraren, leerlingen en oud-leerlingen samenkomen.
We spreken elkaar!
Beste Per-Ivar, stel je voor: je loopt in de duinen, tegen windkracht 8 in ploegend, elke stap is een gevecht om vooruit te komen en dan sla je een hoekje om, de wind valt helemaal weg: je bent in de luwte. Dat is wat ik me voorstel bij dit begrip, alle druk, alle geploeter is weggevallen en je kunt even tot jezelf komen. Ik noem dat in de breedste zin van het woord een “ruimte”.
Dat even ter toelichting waarom ik dat woord gebruikte.
En verder is de fabklas inderdaad een fijne plek/luwte/ruimte 🙂
Tot ziens weer!