Ik snap er niets van!

Essay over maken en creativiteit: wat is creativiteit? Hoe toont het zich? En wat heeft dat te maken met maken? En waarom zijn experts zo vervelend? En moeten er methodes komen om creativiteit en maken aan te leren? Door Astrid Poot.

 

Ik maak Klooikoffers Dat zijn koffers voor kinderen en ouders die samen dingen willen gaan maken. Doel van de koffers is gereedschap en technieken te introduceren die niet voor iedereen voor de hand liggen (want je koopt geen soldeerbout als je niet weet of je dat leuk vindt) en doel is ouders en kinderen eens op een andere (minder hiërarchische) manier te laten samenwerken. Volgens onduidelijk proces en met onvoorspelbaar resultaat.

bank(Derde reden is dat ik dit zo’n triest beeld vind…)

Experts

De koffers zijn een vrijwilligers project. Het moet erbij, ernaast, ‘s avonds. En dus heb ik hulp nodig. Gelukkig zijn er veel mensen die daartoe bereid zijn. Die hulp heeft twee gezichten.

Laat ik eerlijk zijn. Die koffers zijn een idee, een gevoel, een intuïtie. Het leek me gaaf en nu word het ook gaaf. Een gelukje zou je kunnen zeggen. Ik ben begonnen, wist wel waarom, maar wist niet echt hoe. Door samen met allerlei mensen te werken en te denken komt er steeds meer helderheid in.

De superblije onderzoeker

Blije onderzoekers zijn in dit proces echt fijn. Ze zijn nieuwsgierig, betrokken, optimistisch en willen graag lekker samen. Ze weten niet zo veel, en doen vaak zelf ook maar wat.

De superervaren expert

Andere hulp komt van de superervaren experts. Zij weten veel (‘Ik maak al jaren leskisten.’), zijn officieel opgeleid (en dus officieel goed) en bereid hun hulp aan te bieden. (‘Je mag me om hulp vragen.’)

Experts kunnen helpen met het fundament, koppelen de theorie en weten superveel.

Knars

Ik merk dat ik in het verzamelen van hulp toch steeds weer kies voor de onderzoekers. Omdat die open zijn, meedoen in plaats van adviseren, geen kant en klare oplossing zien of kennen.

 Onderzoekers vragen of ze ook mogen uitproberen.

Bovendien ben ik een beetje bang voor de zelfverklaarde experts. Want ze hebben zo gelijk. En ze maken mij zo duidelijk tot geen expert.

Experts leggen uit hoe het moet. (Maar vergeten soms waar het eigenlijk over gaat, denken teveel vanuit hun eigen visie.)

En zo werk ik liever niet samen. Want het is dan niet samen.

Intuïtief

Ik kies dus op gevoel. En zonder heel zweverig te worden: ik ben ervan overtuigd dat dat prima is. Projecten of processen kun je alleen samen doen als je elkaar vertrouwt. Gewoon als mens. En dus bijvoorbeeld niet op basis van iemands LinkedIn profiel.

Die behoefte aan intuïtieve kennis en daarnaar kunnen handelen is niet nieuw. Orakels, waarzeggers en bijgeloof doen dat al eeuwen voor ons (omdat we dat zelf niet durven (en) kunnen). In The Matrix is het Orakel een koekjes-bakkende mevrouw in een heel gewone keuken, die heel gewone dingen zegt.koekjes

Heimwee

Mooi toch: de wijsheid van alledag. De wijsheid van je oma. De wijsheid zo dichtbij. En zo’n gewone plek voor al die wijsheid! Een keuken waar koekjes worden gebakken.

Ik denk dat we heimwee hebben naar dat vanzelfsprekende gewone. In onze technische wereld vol kennis bij de hand verlangen we naar het concreet vormgeven van ons eigen leven. Want wij zijn Homo Faber zegt Roman Krznaric. We houden van brood bakken en ons huis zelf inrichten. Maar hij waarschuwt dat we het verleerd zijn: we zijn de art of living kwijt.

Creativiteit is rationeel?

We hebben de sterke behoefte alles te snappen en te beschrijven. We maken graag theorieën en schematische oplossingen. Maar wat ik daarin vaak mis is de concrete, gewone belofte. Het voelt prachtig, maar dan?

Naast elkaar: het 21st century skills schema. Prachtig, heel goed onderbouwd, niets op af te dingen. Maar het moet nog naar de grond.21stkennisnet

Kijken we naar het leermodel van Bauhaus dan voelt dat meteen heel anders. Het model is zo concreet dat het ding zelf wel getimmerd lijkt.Programa Bauhaus

(Natuurlijk weet ik dat beide modellen niet vergelijkbaar zijn, en dat ze niet tegengesteld zijn. Dus vergeef me: het is er ter illustratie.)

Paard van Troje

Marjo Berendsen (adviseur cultuureducatie Plein C) schreef dat de 21st century skills vooral bij de kleuters heel goed onderwezen worden. Samen dingen bouwen, erover kletsen, met je handen in de waterbak. Intuïtief helemaal op het goede spoor. 21st century skills zijn bij de kleuters een natuurlijk gevolg van het onderwijs. Die volgorde vind ik fijn. Wat je als leerkracht van nature voelt en weet vooral doen. (En eventueel versterken en toetsen aan zo’n model.) Dan heb je als leerkracht de juiste plek!

Wat ik ook mooi vind is dat concreet werk doen leidt tot ‘hogere’ skills. (Hoger?) Dat het vullen van de gereedschapskist van de kinderen dus key is.

Op aanraden van Rik Seveke (programmamaker onderwijs van de Balie) ben ik het werk van John Dewey gaan lezen.

Dewey heeft daar veel over nagedacht. Hoe concreet en echt leidt tot goed en diep leren. Wat een held.

  • Hij zegt bijvoorbeeld dat leren altijd indirect is; het product van handelen. En dat dat proces gedirigeerd wordt door het kind zelf. Doen en denken wisselen af.
  • Bovendien gaat het om het nu: onderwijs moet niet zijn ingericht als voorbereiding op iets anders of een toekomstig leven; het kind moet de waarde ervan zich op het moment realiseren. Pas dan is het leren effectief (want intrinsiek gemotiveerd).

Hoe doe je dat dan?

Dewey heeft veel geschreven over hoe je dat moet doen. Over de rolverdeling tijdens het leren en over het belang van het natuurlijke: het presenteren en behandelen van materiaal moet aansluiten bij de behoefte van het kind op dat moment. Het leerproces moet flexibel zijn.

Misschien was zijn visie wat al te natuurlijk, maar het voelt wel logischer dan de andere kant: regels en processen.

Zo Moet Het

Ik moet altijd erg lachen om management boeken over creatieve processen. Met regels voor een brainstorm.

Brainstorm preparation checklist:

  • Post its
  • Pens
  • Walls of whiteboard to glue post its
  • Stock pictures

(Echt waar! Online gevonden.)

Het voelt erg contra-intuïtief om een soepel en onvoorspelbaar proces als ideeën bedenken en maken aan regels te binden. Ik geloof veel meer in beginnen en terwijl je bezig bent proberen te overzien wat er gebeurt.

Het moet rommelig!

omdenkenideeCreatief werk wordt bij de meeste mensen het beste als er van alles door elkaar gaat. Dat zie ik thuis, als ik les geef, dat zie ik in ons bedrijf. Ik vind dan ook dat een vak als creatief consultant (concepten bedenken maar nooit zelf iets maken) op zijn minst opmerkelijk is.

Want als je alleen maar zit te denken, gaat je idee een tunnel in. Het wordt steeds minder veranderbaar; je hebt immers al zoveel tijd besteed! Hoe meer tijd erin zit, hoe statischer het wordt.

makendenkenideeAls je zit te rommelen, gebeurt er veel meer. Het idee verandert voortdurend omdat de realiteit er steeds aan trekt. Zintuigen voeden elkaar: denken met je hoofd, denken met je handen. Trial en error zo u wilt. Kinderen bouwen zo torens, wij (als ontwerpers) maken de hele tijd prototypes.

Een idee is niet heilig

Komt nog bij dat een idee geen abstract heilig ding is. Het is niet zo dat het rondzweeft in de lucht en dat alleen Gevoelige Speciale mensen het kunnen opvangen. Een idee groeit gewoon door werk. Door maken.gewooneenwolk

Methodes zijn onnodig?

Er zijn veel methodes die helpen bij het doorlopen van creatieve processen. Dat creatieve proces heeft de SLO helder op een rij gezet:IL Creatief proces02

Dit schema is een geweldige analyse van het creatief proces.

Ik vraag me wel ernstig af of het als basis kan dienen van methodes. Of zo’n proces niet vooral iets is dat achteraf waargenomen wordt, terugkijkend op het hele proces i.p.v. dat het als leidraad kan dienen voor bijvoorbeeld maakonderwijs.

Waar bij mij de schoen wringt, is dat ik zelf eigenlijk nooit bewust zo werk. En alle andere mensen waarmee ik werk (alle leeftijden) ook niet. Het gaat dwars door elkaar; het is rommelig en alle fases vinden tegelijk plaats, op verschillende niveaus.

Niet voor niets worden dit soort plaatjes altijd enorm online door gedeeld:creative-process_mess1

Zo wordt het blijkbaar door mensen ervaren.

Dewey is streng over methodes: als het kind en de leraar moeten vertrouwen op een set voorgeschreven regels hebben ze geen autonoom beeld meer van wat moet worden gedaan en waarom. ‘In plaats van in kracht toe te nemen, verliest hij deze juist. De regels hebben hem afhankelijk gemaakt van de externe bron.’

Methodes mogen ondersteunen, maar nooit regie nemen. Misschien is dat de conclusie?

Wat wij zien

In verschillende projecten (bijvoorbeeld met Anneke Dorsman van het Klokhuis) hebben we wel gezien dat er grofweg 3 manieren zijn om tot maken te komen. Vanuit verschillende behoeftes. (Hier heb ik al eerder over geschreven).gavedingenmaken

Maar tijdens het werken wisselen makers heel dynamisch van stijl/behoefte! Het gaat hierbij dus meer om starten.

Je houding is belangrijk

Meer dan om een proces gaat het om houding en vertrouwen. Het vertrouwen dat chaos interessant en goed is, en dat je daarin op jezelf en anderen kunt rekenen. Mits je integer samenwerkt:

  • Iets prachtigs dat ik jou wil laten zien
  • Iets prachtigs dat ik jou wil vragen
  • Iets prachtigs dat wij samen kunnen onderzoeken of maken

Het is een uitnodiging, geen opgelegd feit. Kwetsbaar. En kwetsbaarheid een voorwaarde voor geluk, zegt Brene Brown. Bam!

En ook zonder hiërarchie! Want de één die het de ander uitlegt is niet werkelijk kwetsbaar en samen. Echt samen is veel leuker. Want als je je als ouder of leraar opstelt als mede-maker (weliswaar met meer kennis en ervaring) heb je een fijne werkrelatie, en heb je zelf veel plezier. Je bent immers zelf ook aan het (leren en) maken!

Het creatief proces is rommelig, het is fijn ideeën te krijgen door te maken, en het is heerlijk om als partners samen te werken. Dan gaat het leren alle kanten op en bedenk je de gekste dingen.

Dat heeft ook mijn dochter me onlangs haarfijn laten (in)zien. (au)

Dus: weg met de experts! En ik snap er niets van. En daar ben ik heel erg blij mee.

‘Ja, wat een rotstuk!’ denk je misschien.

Super! Laten we het er dan vooral over hebben. Maar, geen garanties. Want ik ben geen expert.

Astrid Poot [] is hoofd jeugd/familie projecten en creative director
bij Fonk, blogger, spreker, maker maar vooral eeuwig lerend :)

 

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *