Een tijdje terug werd in gevraagd om een bijdrage te leveren aan een conferentie. Het onderwerp was creativiteit. Dat ik gevraagd was, komt doordat de leerlingen op mijn school best veel producten maken, creatief zijn. Om aan te sluiten bij het thema onderzocht ik heel kort het begrip creativiteit. En wat dat betekent binnen het klaslokaal.
Op hetzelfde moment kreeg ik een fantastisch werkstuk ingeleverd. De creativiteit spatte er vanaf. Het is zo gaaf wanneer leerlingen je verwachtingen overtreffen. Het denken over creativiteit probeerde ik direct te koppelen aan prachtige product dat ik en mijn handen hield. Hoe kan een leerling tot zo’n creatief product komen en welke rol heeft school daarin gespeeld?
Op deze vraag probeer ik in deze post een antwoord te geven.
ZOT
Dit is het product wat ik in handen kreeg. Met daarbij een website en nog een los verslag. Allemaal op tijd ingeleverd en met minimale begeleiding. Ik was er direct door gegrepen. Ik zag zoveel samenkomen in dit laatste eindproduct. Zoveel van de projecten die wij met Luka hebben gedaan. En nu paste ze alles toe op haar geheel eigen wijze tot een productierijp eindproduct. Het raakte me echt een beetje. Luka kan zelfstandig leren. Dat vind ik misschien nog wel het mooist.
Definitie creativiteit
Voor de conferentie had ik behoefte aan een definitie van creativiteit. Nu is daar heel veel onderzoek naar gedaan en dus ook veel over geschreven. Je kunt makkelijk heel veel verschillende definities vinden. In dit artikel staat een interessante definitie van creativiteit. Volgens de schrijvers is het een breed gedragen definitie. Ik houd me daar dan maar aan vast.
Creativity is the interaction among aptitude, process, and environment by which an individual or group produces a perceptible product that is both novel and useful as defined within a social group
Sociale context
Creativiteit is interactie tussen aanleg, het proces en de omgeving. Ik zag het het niet direct voor me. Maar het tweede deel wel. In deze post schreef ik al eerder over de sociale context en het product. Uit onderzoek naar creativiteit in het Duitstalige gebied kwam Preiser zelfs tot de conclusie dat creativiteit alleen bestaat in een sociale context. Het is op het niveau van het individu niet te meten is. Ideeën steunen altijd op andere ideeën (kennis) van anderen. Klinkt eigelijk heel logisch.
Kennis, vaardigheden, ruimte
Door mijn hoofd de vele projecten nog eens na te lopen kwam ik tot een inzicht. Zijn vaardigheden, kennis en ruimte niet goede vervangers voor aanleg, proces en ruimte wanneer je creativiteit het klaslokaal inhaalt? Het was me, mede ook door de voortdurende dialoog onder collega’s over de projecten die we doen, al eerder opgevallen dat kennis en vaardigheden aardig voorspellend zijn voor het in staat zijn om tot een goed maakproject te komen. Ik neem hier nu behoorlijk wat vrijheid en vertaal de definitie als volgt:
Creativiteit kan plaats vinden wanneer, kennis, vaardigheden en ruimte samen komen.
Welke kennis, vaardigheden heeft Luka toegepast en hoe heeft ze met de ruimte leren omgaan?
Kennis
Het is helder. Hoe meer je weet, hoe makkelijker het is om nieuwe dingen te leren. Je kapstok is gewoon groter. Ik ben voor veel kennis. Als team jagen we onze nieuwsgierigheid na, we lezen wat af, gaan regelmatig naar conferenties. Daarna volgt bijna altijd een idee. Hoe passen we de nieuw verworven kennis toe? Pas wanneer we het doen krijgen we vaak echt inzicht. Hoe je de kennis overbrengt in het klaslokaal is aan elke leraar zelf. Wij zijn denk ik behoorlijk klassiek maar niet conservatief als het gaat om de reguliere lessen. Marten noemt het “De leraar centraal”.
Wat heeft Luka voor kennis nodig gehad om haar tas te kunnen maken?
– Stroomkringen, weerstanden en stroom
– Werking elektronische onderdelen
– Werking van een zonnecel
– Eigenschappen van licht
– Kringlopen in de natuur
– …
Je kan natuurlijk blijven uitweiden maar deze kennis lijkt me zeer duidelijk toegepast in het product.
Vaardigheden
Om kennis te kunnen toepassen kun je van vaardigheden gebruik maken. Alleen kennis tot je nemen is zo leeg. Het is fijn en motiverend wanneer je ervaart wat de kennis waard is. Het geeft ook echt een dieper inzicht wanneer je kennis toepast. Of het nu net verworven kennis is of iets dat je al lang weet. Door te maken vergroot je de mogelijkheden van de leerlingen om dit te doen. Je vaardigheden bepalen ook welke mogelijkheden je hebt de wereld tot je te nemen. Een van de belangrijkste vaardigheid gebruik je nu. Lezen. Ik kwam pas deze uitspraak van de Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein (1889 – 1951) tegen:
De grenzen van de taal bepalen de grenzen van de wereld.
Misschien kan je wel zeggen dat de grenzen van je vaardigheden (in algemene zin) de grenzen van jouw wereld bepalen. Wij laten in de onderbouw onze (science) leerlingen met heel veel vaardigheden kennismaken. Houtbewerking, zilvergieten, solderen, programmeren, naaien, borduren, 2D/3D-ontwerpen… Dit gaat vaak heel directief. Om vaardigheden goed aan te leren heb je, net als met kennis, heldere instructie nodig. En wanneer de veiligheid ook nog een rol speelt is het pad helemaal lineair. Geen ruimte voor andere ideeën. Zilvergieten doe je zo, de zaagmachine gebruik je zo. Punt. Daarna volgt altijd een periode met het toepassen van de vaardigheid met een zekere mate van ruimte voor het eigen idee.
Welke vaardigheden heeft Luka gebruikt?
– Solderen
– 2D ontwerpen
– Naaien
– Circuit ontwerpen
– Doormeten van elektronica
– …
Ruimte
Het is simpel met ruimte moet je leren omgaan. Dit kan je niet zomaar. In de tweede mocht ik lesgeven aan 2 VWO. Het was een klas met 34 leerlingen en ze waren heel erg goed. Zo goed dat ik snel door m’n repertoire heen was en alleen maar meer van hetzelfde voorschotelden. Het werd saai gevonden. Ik zag wel kans om te versnellen en de leerlingen de ruimte te geven om hun eigen (biologische) interesses na te jagen. Dus doe maar waar je zin in hebt, zoek uit, lees, onderzoek, doe, ervaar, zolang het maar met mijn vak te maken heeft. Het mislukte volkomen. Ze bakten er niets van. Dat lag aan mij. Luka ging maar wat vissen in een vijver. Natuurlijk waren er leerlingen die wel iets meer wisten, maar die waren daar al mee bezig. En van dat toeval moeten we als school niet uitgaan. Wat volgde was een goed gesprek van wat er nodig is om toch goed met de ruimte om te gaan. Het toverwoord is kaders. Ze wilde kaders EN ruimte om zelf te kunnen bewegen. We verzonnen samen de ‘Lever opdracht’. Maak een product waarmee je vijf functies van de lever duidelijk maakt aan een klasgenoot.
Toepassen van kennis over het oor bij de module NLT “Wat zeg je?” van Marten en Arjan.
Omgaan met ruimte
Luka heeft in haar route binnen de Populier behoorlijk wat projecten gedaan. Ik denk dat het herhaaldelijk laten toepassen van kennis en vaardigheden binnen een helder kader een bijdrage heeft gegeven aan goed met ruimte leren omgaan. Kennis en vaardigheden zijn hierbij goede voorspellers. Hoe meer kennis en vaardigheden, hoe meer ruimte leerlingen aankunnen. Luka heeft in haar PWS, toch een sluitstuk van een schoolcarrière, laten zien dat zelfstandig te kunnen.
Nieuwe ruimte
Als slotopmerking vind ik het nog wel leuk om te zeggen dat Luka nu aan de decentrale selectie deelneemt om aangenomen te worden bij Industrieel Ontwerp aan de TU Delft. Ze is op zoek naar een nieuwe ruimte. Rolf Hut zegt dat hij profijt heeft leerlingen die gewend zijn om hun kennis toe te passen ipv alleen maar tot zich hebben genomen. Ze zijn gewend aan meerdere routes, meerdere oplossingen. Ik hoop dat dat voor Luka ook geldt. Ik hoor het graag terug.
Hieronder een paar foto’s uit de dummy van Luka. Ik ben een beetje bevooroordeeld…maar dat moet toch haast lukken?
—
Met deze post hoop ik wat handvatten te hebben gegeven aan het begrip creativiteit. Voor mij helpt het heel erg om het op deze manier te beschouwen. Ik ervaar zelf creatief bezig zijn als hard werken. Een continue proces van afwisselend nieuwe interessante dingen najagen en daarmee bezig gaan, over na te denken. Soms sudderen ideeën zo tijden door.
Misschien is het wel net als met beroemd worden, of de grote mensen versie, impact hebben. Het is zinloos om naar te streven. Het is een bijverschijnsel. Een bioloog zou zeggen, een emergente eigenschap. Dus…werken aan creativiteit binnen school is werken aan een sterk inhoudelijk programma, het aanleren van vaardigheden EN het geven en leren omgaan van ruimte aan leerlingen.
Zoals altijd, commentaar, aanvullingen en leestips, het is allemaal van harte welkom.
Per-Ivar