Een bericht over programmeren omdat
- veel van wat mij maken dankzij programmeren nog leuker wordt
- deze zomer de Amsterdamse Scratchconferentie veel te bieden heeft aan de Nederlandse gemeenschap rondom makeronderwijs
- de hype rondom code (pact, power, start, dojo, …) wel wat tegenwicht kan gebruiken
De ideale leeromgeving
Voor mij zijn de belangrijkste ingrediënten voor een goede leeromgeving: spullen en ruimte. Spullen om mee aan de slag te gaan en om je mee te verwonderen. Ruimte om fouten te maken, gekarakteriseerd door de veiligheid om je leerervaringen te delen.
Zo goed als tijdens mijn peutertijd, waarin altijd en overal alles met leren te maken had, heb ik het op school zelden gehad. Er zijn ongetwijfeld redenen waarom scholen niet voortdurend zo’n fijne leeromgeving kunnen zijn. Maar als referentie kan het geen kwaad. Spelen stimuleert kinderen enorm te verwonderen en te leren van de daarbij opkomende vragen. Op expressie gerichte activiteiten helpen sneller te leren in interactie met anderen.
Mijn beste schoolherinneringen bewaar ik aan leerkrachten die mij inspireerden zelf vragen te bedenken. Die docenten brachten hun verhaal met groot enthousiasme en boden de veiligheid waarin je je verwondering kon delen.
Computers in onderwijs
Zeker is dat computers sinds hun uitvinding op zo’n beetje elk denkbaar terrein vooruitgang hebben gebracht. Voortdurend hebben computers meer voor minder mogelijk gemaakt. En dat vertaalt zich bijvoorbeeld in veiliger verkeer en meer succesvolle medische behandeling. Of computers de leeromgeving verrijken blijft echter een goede vraag. Het vormende karakter van onderwijs sluit niet direct aan op de sterke kant van computers: het efficiënt manipuleren van heel veel informatie.
De meest succesvolle ICT-bedrijven zijn vooral zo succesvol omdat je met hun produkten juist niet hoeft te leren. Ze bieden een produkt of dienst dat een probleem oplost, bijvoorbeeld het navigatiesysteem dat je in een onbekende omgeving feilloos naar een adres loodst. Dat is iets geheel anders dan een leerervaring.
Mitch Resnick van de Lifelong Kindergarten Group van het MIT Media Lab probeert met Scratch een digitale zandbak te creëren. Een digitale omgeving waar van tevoren niets vaststaat en waar je eigenlijk alleen je verbeelding nodig hebt om aan de slag te gaan. De metafoor is die van theater waar het stuk bepaald wordt door de decors, de acteurs en hun scripts. Het is aan de gebruiker om al die aspecten invulling te geven.
Scratch in vogelvlucht
De leeromgeving Scratch wordt door het MIT gratis aangeboden via de website scratch.mit.edu. De site is beschikbaar in tachtig talen, waaronder Nederlands. De openingspagina, evenals de subsite die achter Ontdek schuil gaat geeft toegang tot de bijna 10 miljoen projecten die gebruikers van de site gedeeld hebben. Zeker met Engelse zoektermen vind je over schijnbaar ieder onderwerp een Scratch project. Achtergrondinformatie en verwijzingen naar allerlei ondersteunend materiaal is beschikbaar via de link Help. Er zijn ook speciale overzichten voor ouders en leerkrachten.
De ontwerpers van Scratch hebben zich laten leiden door drie principes: low floor benadrukt de toegankelijkheid, high ceiling de ruimte om grootse dingen te bouwen en wide walls de slechts door voorstellingsvermogen beperkte breedte.
Je komt in de zandbak via de knop Maak of door bij het bekijken van een project van iemand anders op de knop Bekijk van binnen te klikken.
Om je wegwijs te maken is er een set van 12 Scratch kaarten. Als voorbeeld toon ik hier de kaart Volg de muis. Een mooi voorbeeld van de toegankelijkheid van Scratch: iedereen die kan lezen kan binnen een paar minuten een werkend computerprogramma bouwen.
En bijna iedereen heeft een gevoel van wow als de kat naar de muis luistert. Je realiseren dat dit nog maar het begin is is de start van een groot avontuur.
Everything is a remix
Scratch, de naam refereert aan de DJ-cultuur die in de jaren 80 opkwam, propageert remix als gereedschap om te leren. Scratch zelf is ook niet uit de lucht komen vallen, het staat in een traditie die teruggaat tot baanbrekend werk van Seymour Papert en Cynthia Solomon en Alan Kay. De links verwijzen naar ruim veertig jaar oude artikelen over educatieve mogelijkheden van de computer. De ideeën uit die artikelen zijn nog altijd verfrissend hetgeen mij steunt in de gedachte dat de door anderen geroemde 21e-eeuw vaardigheden van alle tijden zijn.
Over mijzelf
Ik ben wiskundige, eerstegraads lesbevoegd, begaan met computergebruik in onderwijs. Tussen 1998 en 2010 bezochten mijn kinderen de basisschool, een periode die begon met het naar binnen schuiven van afdankers bedrijfsleven zonder plan en eindigde met studiedagen voor de leerkrachten om een leerlingvolgsysteem te leren gebruiken.
Ik heb in 2002 mijn baan als projectleider innovatiestudies bij Railned opgezegd om als zelfstandige bij te dragen aan ontwikkeling van zinvol computergebruik in basisonderwijs. Ik heb met allerlei creatieve software kinderen geleerd zich met de computer uit te drukken, bijvoorbeeld podcasting. Scholen hadden de neiging dat te zien als een extra activiteit (waar ze zelf geen tijd voor hadden) voor begaafde kinderen. En daarmee miste mijn werk bereik en duurzaamheid.
Scratch, dat ik 2009 leerde kennen, heeft mij duidelijk gemaakt dat er veel meer te leren is als je programma’s zelf gaat maken. Bovendien is Scratch toegankelijk voor leerkrachten (daarmee duurzamer) en aansprekend op verschillend niveau en gevarieerde belangstelling (waarmee ineens alle kinderen bereikt kunnen worden). Om Nederlandse Scratch gebruikers makkelijker met elkaar in contact te brengen heb ik met anderen in 2011 Stichting Scratchweb opgericht. Inmiddels heb ik de ambitie om nog dit decennium computational thinking in alle vormen van Nederlands onderwijs een plek te geven. Scratch komt mij op dit moment als meest geschikte instrument voor, maar er is meer, daarover blog ik. Mijn contactgegevens zijn te vinden op about.me/joek.
